Cuối tháng 01/2025, nhóm nghiên cứu của Trường Đại học (ĐH) Sư phạm - Đại học Đà Nẵng (ĐHĐN) đã tổng kết đánh giá đề tài khoa học "Nghiên cứu nguồn gốc, giá trị dược liệu của cây Nghĩa Sâm trên địa bàn huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi".

Theo PGS.TS. Võ Văn Minh - Hiệu trưởng Nhà trường cho biết, thông tin về nguồn gốc, tung tích của loài Sâm tưởng chừng như đã tuyệt chủng này được phát hiện từ năm 2021 khi nhóm tra cứu thông tin địa danh tên núi và sông của tỉnh Quảng Ngãi tình cờ bắt gặp cái tên "Nghĩa Sâm".

Hình ảnh của loài Nghĩa Sâm

tìm thấy trong thực tế địa phương 

Với sự hỗ trợ chuyên môn cùng PGS.TS. Trương Anh Thuận, Trưởng bộ môn Lịch sử Việt Nam, hành trình tìm kiếm về loài Sâm (đã từng được tiến vua khi người dân phải chịu thuế, cống nạp cho triều đình) từ đó bắt đầu với những tư liệu, manh mối đầu tiên.

Kết quả thật bất ngờ khi PGS.TS. Võ Văn Minh cùng cộng sự đã phát hiện các tư liệu có giá trị ghi nhận sự tồn tại của loài thảo mộc qua khảo cứu “Đại Nam thực lực”, “Đại Nam nhất thống chí”, “Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ”…

Vùng đất Sa Kỳ được biết chính là nơi sản sinh ra loài Nghĩa Sâm với địa danh Núi Trung Sơn (còn gọi là Phố Tiên) là nơi có loài sâm tốt và Núi Sâm Hội (còn gọi là Thình Thình) đã từng trồng được thổ sâm. Sau này mở rộng còn tìm thấy ở các vùng núi Tam Thai, A Linh hay La Vọng.

Theo nhóm nghiên cứu, chi tiết lịch sử cho thấy từ thời Gia Long đã từng ban các chiếu chỉ để quản lý Nghĩa Sâm như  “đặt đội thái sâm ở Quảng Ngãi". Đến thời Minh Mệnh (1821) đã định lệ thuế sâm "sâm hộ có 30 người, hằng năm mỗi người nộp ba cân sâm; không có sâm thì nộp thay bằng tám quan tiền".

PGS.TS. Võ Văn Minh (bên phải)

và người dân với loài Nghĩa Sâm 

Về mặt thực tiễn khảo sát, “dấu vết loài Nghĩa Sâm” đã được chứng thực bởi người dân xã Tịnh Hòa, thành phố Quảng Ngãi để đến tháng 1 năm 2022, nhóm nghiên cứu theo chân ông Phạm Văn Toàn đến được khu vườn có người dân đang trồng giữ loài cây được cho là Nghĩa Sâm.

Được tận mắt mục kích củ sâm, lá, hoa và thân cây, niềm vui sướng ban đầu càng nhân lên khi nhóm còn phát hiện được một vườn sâm nghi là Sâm Bổ Chính (cùng họ với Nghĩa Sâm) trong mảnh vườn của một người dân khác cũng tại thành phố Quảng Ngãi.

Qua nghiên cứu các mẫu vật tại phòng thí nghiệm sinh học của Trường ĐH Sư phạm - ĐHĐN, PGS.TS. Nguyễn Minh Lý – Trưởng phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế với việc phân tích gen đã cùng nhóm đưa ra kết quả cho thấy loài Nghĩa Sâm “là còn tồn tại, có thật” trên quê hương Quảng Ngãi.

Về mặt sinh học, loài Sâm này thường nở hoa vào tháng 2, tháng 3, có vằn ngang cũng như Bắc Sâm, vị ngọt và thanh đạm. Tham khảo kinh nghiệm của một chủ tiệm Đông Y ở Bình Sơn cho biết, Nghĩa Sâm có giá trị dược liệu cao, từng được dùng như một vị thuốc do mất giống loài, nay gần như tuyệt chủng nên cứ nghĩ không còn.

Cư dân địa phương còn lưu giữ loài Sâm này chia sẻ thêm về Sâm Bố Chính có nhiều tinh bột hơn Nghĩa Sâm. Mùa mưa, Sâm Bố Chính dễ bị thối củ nhưng Nghĩa Sâm thì không…

Hình ảnh hoa của loài Nghĩa Sâm 

Những nghiên cứu nguồn gốc, giá trị của loài Sâm từng được tiến vua với tên gọi Nghĩa Sâm ở Bình Sơn, Quảng Ngãi thực sự không những có giá trị khoa học và thực tiễn, được các nhà khoa học, chuyên gia của Trường ĐH Sư phạm - ĐHĐN dày công tìm hiểu, đúc kết để tiếp tục mở rộng nghiên cứu chuyên sâu.

Chính sự gắn kết liên ngành và tâm huyết đi từ những manh mối, tư liệu lịch sử đến khảo sát, nghiên cứu sinh học đã đem lại các kết quả bước đầu có giá trị khoa học và thực tiễn, đóng góp phát triển địa phương.

Đây là cơ sở khoa học để khôi phục, phát triển các loại thảo dược quý như Nghĩa Sâm, đồng thời góp phần bảo tồn, nâng cao giá trị sinh học và tiềm năng du lịch từ các sản phẩm đặc trưng không chỉ có tỏi Lý Sơn mà còn có thể có thêm Nghĩa Sâm của vùng đất Bình Sơn, Quảng Ngãi.  

Trung tâm TT-HL và Truyền thông ĐHĐN

Nguồn tin, ảnh: Theo Báo Tuổi trẻ

Kính mời xem các tin khác: 

Nhóm nghiên cứu Trường Đại học Bách khoa-ĐHĐN đề xuất các nhóm giải pháp thoát nước nội đô cho thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam

Tiêu điểm Đại học đổi mới sáng tạo: Phóng sự về nghiên cứu, ứng dụng Hệ thống giám sát, chẩn đoán rò rỉ đường ống nước

Trường Đại học Bách khoa, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật-ĐHĐN cùng Học viện Công nghệ Maebashi, Nhật Bản gắn kết kiến trúc với văn hóa địa phương